Trầm cảm ở sinh viên năm nhất: Cú sốc tâm lý khi bước vào giảng đường | Safe and Sound

Bước vào cánh cửa đại học là một dấu mốc lớn trong cuộc đời mỗi người trẻ. Đại học không chỉ là nơi để học hỏi kiến thức chuyên ngành, mà còn là môi trường rèn luyện bản lĩnh, xây dựng các mối quan hệ xã hội và hình thành bản sắc cá nhân. Tuy nhiên, trái ngược với kỳ vọng về một cuộc sống sinh viên đầy màu sắc, rất nhiều tân sinh viên lại rơi vào trạng thái tâm lý mệt mỏi, cô đơn, rối loạn cảm xúc – những dấu hiệu có thể tiến triển thành trầm cảm nếu không được nhận diện và can thiệp kịp thời.

Ngô Thị Sáng | Thạc sĩ Tâm lý giáo dục học – Ứng dụng chăm sóc sức khỏe tinh thần  Safe and Sound

Viện Ứng Dụng Công Nghệ Y Tế

1. Vì sao sinh viên năm nhất dễ bị trầm cảm?

a. Cú sốc chuyển tiếp từ THPT sang đại học

Ảnh 1: Cú sốc chuyển tiếp từ THPT sang đại học

Sau khi kết thúc kỳ thi THPT quốc gia - một cột mốc mà các em phải dành cả 12 năm để chuẩn bị, sinh viên năm nhất lập tức bước vào một môi trường hoàn toàn mới: tự lập, xa gia đình, không còn bị kiểm soát giờ giấc hay kèm cặp học tập như ở phổ thông. Theo các chuyên gia tâm lý, mặc dù điều này mang lại cảm giác tự do, nhưng đồng thời cũng khiến nhiều bạn rơi vào trạng thái hoang mang, mất phương hướng.

Không còn những người bạn thân thiết cũ, không quen ai trong lớp mới, không biết cách quản lý tài chính, không hiểu rõ môn học chuyên ngành. Tất cả những thay đổi dồn dập này tạo nên một cú sốc tâm lý khá lớn.

b. Kỳ vọng cao nhưng thực tế không như mơ

Nhiều sinh viên năm nhất từng là “con nhà người ta” ở cấp 3 – học giỏi, năng nổ, được kỳ vọng sẽ “làm nên chuyện” ở đại học. Tuy nhiên, môi trường mới với hàng trăm bạn cùng giỏi khiến họ cảm thấy mình chỉ là “hạt cát”. Những thành tích quá khứ không còn đủ để khiến họ nổi bật, từ đó sinh ra tâm lý tự ti, hụt hẫng, mất động lực.

Sự chênh lệch giữa kỳ vọng và thực tế này nếu kéo dài có thể khiến sinh viên suy giảm cảm xúc tích cực, tăng cảm giác mệt mỏi và rơi vào trạng thái lo âu hoặc trầm cảm.

c. Thiếu kỹ năng sống và kỹ năng thích nghi

Việc thiếu các kỹ năng cơ bản như quản lý thời gian, chăm sóc bản thân, giải quyết mâu thuẫn, hoặc giao tiếp hiệu quả… khiến sinh viên dễ rơi vào vòng xoáy căng thẳng. Nhiều em không dám chia sẻ cảm xúc tiêu cực với người khác, không biết cách tìm kiếm sự giúp đỡ và tự đối diện với vấn đề một cách âm thầm, dẫn đến tổn thương tâm lý nghiêm trọng.

2. Trầm cảm ở sinh viên năm nhất có thể biểu hiện như thế nào?

Các chuyên gia tâm lý cho biết, không phải ai bị trầm cảm cũng thể hiện qua những cơn khóc nức nở hay những hành vi bất thường. Nhiều trường hợp trầm cảm ở sinh viên năm nhất diễn ra âm thầm, “lặng lẽ”, khiến người ngoài khó nhận ra – thậm chí bản thân các bạn sinh viên cũng không ý thức được mình đang gặp vấn đề về tâm lý.

Theo chia sẻ từ các chuyên gia tâm lý, sinh viên trầm cảm giai đoạn đầu thường trải qua các dấu hiệu sau đây:

2.1 Thường xuyên mệt mỏi, thiếu năng lượng dù không vận động nhiều

Ảnh 2: Thường xuyên mệt mỏi, thiếu năng lượng

Mệt mỏi ở đây không đơn thuần là do học nhiều hay thiếu ngủ. Đó là sự kiệt sức về tinh thần, khiến cơ thể rã rời, trí óc trì trệ. Dù không có lịch học quá dày hay không phải hoạt động thể chất, nhiều sinh viên vẫn cảm thấy tâm lý uể oải, nặng nề, không muốn ra khỏi giường vào mỗi buổi sáng.

Cảm giác này có thể kéo dài nhiều ngày, làm gián đoạn sinh hoạt, và thường bị hiểu nhầm là “lười biếng”.

2.2 Mất hứng thú với các hoạt động từng yêu thích

Đây là một trong những dấu hiệu đặc trưng nhất của trầm cảm: giảm hoặc mất hoàn toàn hứng thú với những điều từng mang lại niềm vui.

Ví dụ, một sinh viên từng thích chơi đàn, viết nhật ký hoặc chơi thể thao bỗng dưng không còn muốn động vào những việc đó nữa. Dù có thời gian rảnh, họ vẫn chọn nằm im hoặc lướt mạng một cách vô thức. Niềm vui dần trở nên xa lạ, thay vào đó là cảm xúc trống rỗng, buồn bã.

2.3 Cảm thấy buồn bã kéo dài, không rõ lý do

Trầm cảm không phải lúc nào cũng gắn với một biến cố lớn. Các chuyên gia tâm lý chia sẻ, nhiều sinh viên rơi vào trạng thái buồn bã dai dẳng, khó giải thích nguyên nhân. Họ có thể cảm thấy mình vô dụng, bị bỏ rơi hoặc không thuộc về tập thể.

Cảm xúc này không dễ gạt bỏ bằng những lời động viên đơn giản như “ráng lên”, “mọi thứ rồi sẽ ổn”. Ngược lại, nếu người xung quanh không thấu hiểu, sinh viên có thể càng thu mình và tự đổ lỗi cho bản thân.

2.4 Rối loạn giấc ngủ: mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều

Rối loạn giấc ngủ là một triệu chứng rất phổ biến trong trầm cảm. Một số sinh viên không thể ngủ dù đã mệt, nằm trằn trọc hàng giờ với dòng suy nghĩ tiêu cực luẩn quẩn. Số khác lại ngủ rất nhiều, có thể đến 10-12 tiếng mỗi ngày, nhưng khi tỉnh dậy vẫn cảm thấy mệt mỏi và không muốn làm gì cả.

Sự thay đổi này ảnh hưởng nghiêm trọng đến đồng hồ sinh học, làm đảo lộn lịch học tập và sinh hoạt hằng ngày.

2.5 Khó tập trung, giảm hiệu suất học tập

Trầm cảm tác động đến chức năng nhận thức, đặc biệt là khả năng tập trung và ghi nhớ. Nhiều sinh viên chia sẻ rằng họ ngồi học cả giờ mà không nhớ nổi nội dung đã đọc, hoặc không thể hoàn thành bài tập dù đã cố gắng.

Các chuyên gia tâm lý cảnh bảo: Việc không đạt kết quả như kỳ vọng lại càng khiến các em tự trách bản thân, từ đó hình thành vòng xoáy tiêu cực: học kém – tự ti – mệt mỏi – trầm cảm sâu hơn.

2.6 Rối loạn ăn uống: ăn quá nhiều hoặc bỏ ăn

Ảnh 3: Rối loạn ăn uống: ăn quá nhiều hoặc bỏ bữa

Cảm xúc chi phối mạnh mẽ thói quen ăn uống. Một số sinh viên trầm cảm ăn rất ít hoặc bỏ bữa hoàn toàn vì không còn thấy ngon miệng. Ngược lại, có em lại ăn vô tội vạ, đặc biệt là đồ ngọt hoặc thức ăn nhanh, như một cách để xoa dịu cảm xúc tiêu cực.

Cả hai xu hướng này đều ảnh hưởng xấu đến sức khỏe thể chất và góp phần duy trì trạng thái tâm lý mệt mỏi kéo dài.

2.7 Có xu hướng tránh giao tiếp, thu mình

Nhiều sinh viên trầm cảm bắt đầu rút lui khỏi các mối quan hệ xã hội. Họ ít tham gia vào các buổi sinh hoạt lớp, tránh mặt bạn bè, từ chối lời mời đi chơi. Đôi khi, họ khóa mạng xã hội, tắt điện thoại và tự nhốt mình trong ký túc xá hàng ngày.

Việc thu mình không chỉ làm tăng cảm giác cô đơn, mà còn khiến sinh viên dễ rơi vào các suy nghĩ tiêu cực và mất động lực sống.

2.8 Thường xuyên nghĩ về thất bại, cảm giác tội lỗi, vô dụng

Một đặc điểm tâm lý của người trầm cảm là khuynh hướng tự chỉ trích bản thân quá mức. Sinh viên có thể dằn vặt vì những điều nhỏ nhặt như bị điểm kém, quên deadline, hoặc không nói chuyện được với bạn cùng lớp.

Từ đó, họ dễ đi đến kết luận: “Mình bất tài”, “Mình vô dụng”, “Không ai cần mình”. Những suy nghĩ này khiến cảm xúc ngày càng đi xuống và tự làm xói mòn lòng tự trọng.

2.9 Nặng hơn có thể có ý nghĩ tự làm hại bản thân hoặc tự tử

Ở giai đoạn nghiêm trọng, trầm cảm có thể dẫn đến ý nghĩ muốn chết hoặc hành vi tự gây hại. Ban đầu, sinh viên có thể chỉ nói đùa: “Chắc nhảy cầu cho xong”, nhưng dần dần những suy nghĩ đó trở nên rõ ràng và đáng lo ngại.

Một số dấu hiệu cảnh báo:

• Tìm kiếm thông tin về tự tử trên mạng
• Viết nhật ký với nội dung tuyệt vọng, muốn biến mất
• Đột ngột chia tay bạn bè, viết thư từ biệt
• Thường xuyên lặp lại các câu như: “Mình là gánh nặng”, “Không ai hiểu mình”, “Chết đi chắc dễ thở hơn”...

Khi xuất hiện những biểu hiện này, sinh viên cần được can thiệp ngay lập tức từ chuyên gia tâm lý, người thân hoặc đội ngũ hỗ trợ học đường.

Đại học có thể là khoảng thời gian đẹp đẽ nhất, nhưng cũng dễ trở thành một “cơn ác mộng thầm lặng” nếu sinh viên không được chuẩn bị đầy đủ về mặt tâm lý. Trầm cảm không chừa một ai kể cả những sinh viên năng động, học giỏi, luôn nở nụ cười.

Điều quan trọng là chúng ta, từ sinh viên, gia đình đến nhà trường cần thay đổi cách nhìn về sức khỏe tâm thần. Chăm sóc tâm lý cũng quan trọng như chăm sóc thể chất. Đừng ngần ngại tìm đến chuyên gia tâm lý khi bạn hoặc con em mình có dấu hiệu bất ổn về cảm xúc.

Hãy nhớ rằng: Mỗi người trẻ đều xứng đáng được sống một cuộc sống đại học đúng nghĩa: không chỉ học, mà còn được cảm thấy bình an, tự do và hạnh phúc.

Nếu bạn nhận thấy mình cần sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý hay bác sĩ tâm thần, hãy bắt đầu bằng cách tìm kiếm một trung tâm hoặc dịch vụ tư vấn tâm lý đáng tin cậy. Bạn có thể lựa chọn tư vấn trực tiếp hoặc tư vấn online, tùy vào điều kiện và mức độ thoải mái của bạn. Quan trọng nhất, hãy cởi mở trong việc chia sẻ và đón nhận những hướng dẫn từ chuyên gia. 

Với sự phối hợp giữa Bác sĩ Tâm thần -  Chuyên gia tâm lý và ứng dụng Công nghệ trong chăm sóc sức khỏe tinh thần, dịch vụ tư vấn/tham vấn Safe and Sound tự hào tiên phong hỗ trợ bạn “Tự phát hiện sớm - Sơ cứu cảm xúc tức thời - Hỗ trợ đồng hành dài hạn”.

Nếu bạn nghi ngờ mình gặp vấn đề tâm lý, hoặc muốn biết thêm thông tin về dịch vụ tham vấn - tư vấn tâm lý, bạn có thể liên hệ tới HOTLINE 0964 778 911 (Điện thoại/Zalo, 24/7) để được giải đáp và hỗ trợ trong thời gian sớm nhất! 

CÁCH THỨC ĐẶT LỊCH HẸN tham vấn/tư vấn trực tuyến hoặc trực tiếp với chuyên gia

• Tại Fanpage Bác sĩ tâm lý SNS
• Hoặc tải và đặt lịch tham vấn trên ứng dụng Safe and Sound để quản lý và theo dõi lịch mọi lúc, mọi nơi 

Safe and Sound - thuộc Viện Ứng dụng Công nghệ Y tế (IMT)

Xem thêm:

Dấu hiệu của trầm cảm ở tuổi dậy thì

Cùng bác sĩ tâm lý lắng nghe con: Hiểu về trầm cảm tuổi dậy thì